Sau bao chờ đợi, cuối cùng Ủy ban quốc tế UNESCO đã công nhận 82 tấm bia đá tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám (Hà Nội) là Di sản Tư liệu thế giới. Đó là quần thể bia đá duy nhất ở Việt Nam và thế giới có các bài ký ghi lịch sử các khoa thi và triết lý của triều đại về nền giáo dục và đào tạo, sử dụng nhân tài. Tính hiếm có và không thể thay thế nằm ở nội dung, cách thức và điều kiện dựng bia, ở những giá trị về lịch sử, mỹ thuật, ảnh hưởng xã hội của tấm bia...

Trải qua gần 1.000 năm lịch sử, với 3 triều đại phong kiến lớn của dân tộc là Lý, Trần, Lê suốt gần 800 năm trị vì trên vùng đất kinh kỳ Thăng Long - Hà Nội đã tạo dựng nên rất nhiều công trình văn hóa to lớn. Và có lẽ nổi tiếng nhất trong số đó là Văn Miếu - Quốc Tử Giám.

Theo Đại Việt sử ký toàn thư: “Năm Canh Tuất niên hiệu Thần Vũ thứ 2 (1070) đời Lý Thánh Tông, mùa Thu, trung tâm dựng Văn Miếu, đắp tượng Khổng Tử, Chu Công và Tứ Phối, vẽ tượng Thất Thập Nhị Hiền, bốn mùa cúng tế. Hoàng Thái Tử đến học ở đó...”. Đây được xem là trường đại học đầu tiên của Việt Nam, là hành trình truyền thống tôn sư trọng đạo và lòng hiếu học của dân tộc Việt Nam.

Trải qua nhiều thăng trầm và biến cố lịch sử trong gần 1.000 năm qua, nơi này được trùng tu, sửa chữa nhiều lần nhưng Văn Miếu vẫn được bảo tồn và gần với nguyên trạng ban đầu, được bảo quản tốt nhất trong các di tích lịch sử trên địa bàn Hà Nội.

2 tấm bia Hạ Mã dựng trong hai nhà bia nhỏ là mốc danh giới chiều ngang phía trước mặt Văn Miếu. Xưa kia dù công hầu hay khanh tướng, đi bằng võng lọng hay ngựa, hễ đi qua Văn Miếu đều phải xuống đi bộ ít nhất từ tấm bia “Hạ Mã” bên này sang tấm bia “Hạ Mã” bên kia mới được lên xe, lên ngựa tiếp tục hành trình. Thế mới thấy, Văn Miếu có vị trí tôn nghiêm tới chừng nào. Khuê Văn Các với kiến trúc giản dị, tao nhã nhưng đầy phóng khoáng, được tạo dựng giữa những cây cổ thụ xanh tốt, cạnh giếng Thiên Quang đầy nước, được xem là viên ngọc trong khu di tích kiến trúc Văn Miếu này.

Với tư cách là trường đại học đầu tiên của Việt Nam, Văn Miếu - Quốc Tử Giám luôn được du khách quốc tế quan tâm. Nhờ hiện trạng cũng như công tác bảo tồn, tôn tạo khá tốt nên hầu hết khách du lịch nước ngoài đều rất thích thú khi đến tham quan khu vực này. Đây là niềm tự hào lớn lao của người Việt Nam đối với quốc tế, khi chúng ta có một ngôi trường gần cả ngàn năm tuổi (ngôi trường đại học nhiều tuổi nhất ở châu Âu cũng mới chỉ hơn 700 tuổi).

Văn Miếu cũng được xem là nơi hội tụ tinh hoa giáo dục của dân tộc, nơi khắc ghi những người đỗ đạt, thành danh qua đường học vấn nên mỗi độ xuân về, tết đến hoặc đầu mùa thi cử, những thanh thiếu niên từ mọi miền đất nước có dịp về Hà Nội đều đến đây để dâng hương với tấm lòng thành trước di sản lớn lao mà cha ông đã tạo dựng. Truyền thống hiếu học, tôn sư trọng đạo đó vẫn luôn hiện hữu, rạng ngời ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám từ ngàn năm nay...

Lưu Quảng

sggp.org.vn