Bài của nhà văn Nguyễn Trường, in báo Văn nghệ Kỷ niệm Quốc khánh mồng 2 tháng Chín: số 35+36, ra ngày 29-08-2020, trang 45.

Có một nhà văn đi nhiều, biết lắm, dùng văn chương phản ánh những mặt nóng bỏng nhất của xã hội, từng làm xôn xao dư luận một thời; tài năng như thế nhưng trời không chiều người, tháng 2 năm 2019, ông đi khám bệnh để mổ nội soi phì đại lành tiền liệt tuyến; sau khi làm các xét nghiệm, bác sỹ phát hiện ra ông bị ung thư phổi giai đoạn cuối, di căn ra xương, lại còn bị đột biến gen nên tiên lượng rất xấu - đó là Nhà văn Triệu Xuân.

Triệu Xuân là người đam mê văn chương, thích đọc sách từ tuổi thiếu nhi. Là con một, được cha mẹ cưng chiều mua cho rất nhiều sách văn học của Nhà xuất bản Văn học, Nhà xuất bản Kim Đồng…, để cậu thỏa chí đam mê. Mẹ cậu tuy không biết chữ nhưng rất thông minh, thuộc làu truyện Kiều, Tây sương ký, Nhị độ mai, rất nhiều truyện dân gian, ca dao, tục ngữ…dạy cho cậu thuộc lòng những tác phẩm cổ điển, dân gian. Với tư chất thông minh, đam mê văn học từ nhỏ, Triệu Xuân học rất giỏi môn văn, đã từng được Bác Hồ khen thưởng.

Vợ chồng nhà văn Triệu Xuân. Ảnh Thuận Nguyễn. 11-2018.

Tốt nghiệp Đại học Tổng hợp Hà Nội, với luận văn xuất sắc, lẽ ra Triệu Xuân về làm nghiên cứu  phê  bình ở  Viện Văn học, nhưng ông lại xin vào chiến trường cũng vì thích ngang dọc hải hồ và cái chính là đam mê văn chương, bởi ông cho rằng, nhà văn rất cần vốn sống thực tế, chính thực tế gợi ý cho nhà văn viết nên những tác phẩm có tầm tư tưởng.

Một lần, Triệu Xuân tâm sự:

- Năm tôi vô chiến trường, bố tôi chỉ dặn một câu: “Ngoài chuyện giữ gìn sức khỏe, bố chỉ dặn anh phải biết mười để rồi viết một thì cái điều anh viết ra người ta mới đọc”. Tôi nhớ mãi câu đó, nó trở thành phương châm cho tôi trong cuộc đời văn nghiệp”.

Khắc ghi lời dặn của bố mình, từ thủa phóng viên chiến trường, chuyên viết về những đề tài nóng bỏng cho đến lúc làm phóng viên kinh tế, chuyên viết về đô thị, về các khu công nghiệp; rồi đi làm phóng sự điều tra về những khuất tất trong xã hội, những mặt trái của cuộc sống, đi viết về vùng sâu, vùng xa; Triệu Xuân cùng ăn, cùng ở cùng làm với đủ mọi tầng lớp người nên ông thu nhặt được rất nhiều thông tin, tư liệu, tạo ra nguồn vốn sống cho mình.

Về định nghĩa: tư liệu là nguyên liệu đầu vào trong một ngành sản xuất vật chất. Tư liệu dùng cho văn học cũng tương tự như vậy thôi, nhưng nó khác với tư liệu sản xuất do trên đời này vô cùng lắm. Có tư liệu trực tiếp khi đi, nghe rõ, nhìn thấy. Có tư liệu gián tiếp là những kiến thức trong sách vở. Qua phần khai mỏ, đến lúc nhà văn tuyển quặng. Ta gọi nôm na: chắt lọc những gì nhà văn cho là tinh túy, là bản chất và cần cho sự sáng tạo của nhà văn. Nó giống như “Thông qua giọt nước để nói về biển cả”.

Ông đã từng viết: “Từ khi chập chững vào nghề báo, nghề văn, tôi đã có ý thức làm việc khoa học. Với người viết, việc ghi chép tư liệu vô cùng quan trọng. Tôi có cả gần trăm cuốn sổ tay ghi chép rất kỹ. Muốn có chi tiết đắt, muốn xử lý thông tin giỏi, phải thật tinh, nhạy nghe nhìn, nhưng cũng phải ghi chép một cách khoa học… Trên đường đi công tác, có những điều khiến lòng tôi rưng rưng, thôi thúc tôi viết nhưng chưa có thời gian hay chưa có máy để gõ phím thì viết ngay vào sổ tay; thậm chí phỏng vấn một nhân vật nào đó, khi quan sát con người, về mặt tính cách, thấy nét hay, tôi khắc họa luôn vào sổ tay chứ không chờ về nhà mới viết ”.

Vẫn phương châm biết mười viết một, “Chấm ngòi bút vào nỗi đau, niềm oan khổ của con người mà viết” nên trong tác phẩm của ông như dòng sông luôn chảy từ mạch nguồn tươi rói hơi thở của đời sống hiện thực, của quá khứ và cảm nhận tương lai.

Cuốn tiểu thuyết  “Bụi đời’ ông chiêm nghiệm thực tế 11 năm. Lúc cảm thấy đầy ắp thông tin, chi tiết, cảnh ngộ thực, hình ảnh đắt giá…, ông ngồi vào bàn viết. Rất tự nhiên, mạch văn cứ tuôn chảy ào ạt. Nó buộc nhà văn viết liên tục suốt cả ngày đêm.

Cuốn “Trả giá” được độc giả đánh giá là biên niên sử của mảnh đất phương Nam thời kỳ mới giải phóng.  Một cuốn tiểu thuyết với những nhận định, khái quát táo bạo: “Chính sách cải tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh là sai lầm, đó là nguồn gốc dẫn đến nền kinh tế, xã hội sa sút đến tận đáy, và biết bao người có tài có tâm phải bỏ nước ra đi”. Để viết cuốn này ông phải đi theo mảng đề tài đó bảy tám năm trời thâm nhập thực tế. Hồi đó chưa có máy vi tính để bàn (desktop) và máy vi tính xách tay (Laptop) còn ở trong ước mơ loài người, ông viết bằng máy đánh chữ. Cảm hứng đến cứ gõ máy rào rào suốt đêm, sáng ra, giật mình cơm nước qua loa, ông xách cặp đi làm báo. Thời kinh tế rất khó khăn nhà văn Nguyễn Khải nói “Xuân ơi, đêm qua anh ngồi viết mà ước có một lát thịt bò mỏng thôi là có thể viết đến sáng được”. Ông ứa nước mắt thương cho người đồng nghiệp; lại chạnh lòng, đêm qua cũng ước có được gói mì tôm, đỡ đói lòng, nhưng sức trẻ vẫn “cày” đến sáng được.

Cuốn tiểu thuyết  “Nổi chìm trong dòng xoáy”; ông dành thời gian sống cùng thủy thủ, từng được đi theo tàu từ phao số 0, sang Singapore, Campuchia… cứ thế đi thực tế bảy tám năm trời. Cổ nhân dạy “Độc vạn quyển thư, hành vạn lý lộ”  (Đọc vạn cuốn sách, đi vạn dặm đường). Là nhà văn cần phải đọc nhiều, đi nhiều, có nhiều vốn sống mới viết hay được. Ông đánh giá cao nghề văn ở khâu lao động chuẩn bị tư liệu. Nếu không có đủ tư liệu, đang viết mà bí tư liệu thì sẽ cụt hứng, tác phẩm sụp đổ theo.

Khi thành phố nhập lô hàng máy vi tính để bàn đầu tiên ông là người mua kèm theo máy in. Máy vi tính hỗ trợ rất nhiều cho nhà văn lưu dữ liệu, tham khảo thông tin và sáng tác ngay trên máy vi tinh.

Từ ngày 04-9-2008, ông lập website chuyên nghiệp về văn chương: www.trieuxuan.info, với mong muốn kích hoạt văn hóa đọc sách văn học, khích lệ giới trẻ ham học văn, bởi học văn là học làm người; đồng thời, qua website này, ông làm tư liệu, thu thập vốn sống để sáng tác. Đến khi tôi viết bài này, www.trieuxuan.info có gần 33.300.000 lượt người truy cập. Ông đưa những truyện hay, những truyện nổi tiếng trong chuyên mục “Áng văn hay” vào website. Trong thời gian làm Trưởng Chi nhánh Nhà xuất bản Văn học, ông thành lập tủ sách Danh tác thế giới, biên tập để xuất bản hơn trăm pho tiểu thuyết nổi tiếng thế giới. Đưa tiểu thuyết lên website của mình, một thư viện số khổng lồ, ông không chỉ để đề cao nghệ thuật, tôn vinh các nhà văn mà còn giúp độc giả nhanh chóng tiếp cận với tinh hoa của đại dương văn học.

Lẽ tất nhiên, những việc làm đó giúp cho sáng tác của ông dày dặn hơn. Các tác phẩm của Triệu Xuân phong phú về thông tin của đời sống và kiến thức hàn lâm chắt lọc từ sách vở.

Ông thích cách viết của trào lưu tiểu thuyết mới của Pháp, hồi học đại học, các giáo sư quý ông, cho mượn nhiều sách {loại sách chưa được xuất bản thời ấy}, nên nhà văn được đọc nhiều. Tuy vậy ông không thích dòng văn học khó hiểu này như cuốn tiểu thuyết “Đi tìm thời gian đã mất” của Marcel Proust chẳng hạn. Ông nói “Chúng ta là người có chữ, được học hành mà còn cảm thấy khó hiểu, những bạn đọc tiểu thuyết của chúng ta hàng ngày bận rộn làm sao hiểu nổi. Tôi thích phá cách nhưng tôi không viết như thế. Tôi thích làm mới từ truyền thống, để có nhiều bạn đọc. Ví dụ, Mạc Ngôn, ta có thấy mới gì đâu, nhưng Mạc Ngôn xứng đáng giải Nobel, bởi ông làm mới từ truyền thống. Thơ lục bát là thơ truyền thống, nhưng làm thơ lục bát hay như Nguyễn Bính không phải ai cũng làm được. Nhà văn Nguyễn Đình Thi là người thích làm thơ tự do nhưng khi trò chuyện với tôi vẫn phục Nguyễn Bính, hỏi Việt Nam mấy nhà thơ làm thơ lục bát mà được người dân mua về gối đầu giường như thơ Nguyễn Bính. Canh tân làm mới tiểu thuyết tôi thích lắm, nhưng làm mới kiểu nào? Tôi không có ý chỉ trích, chê bai Chủ nghĩa hiện đại, hậu hiện đại… Riêng tôi, luôn bám sát mảnh đất hiện thực, chỉ viết những gì có thực trong cuộc đời. Tạng của tôi chỉ ca ngợi cuộc đời thông qua phê phán cái xấu, cái ác, sự tha hóa… Có thể nhiều người cho rằng tôi cực đoan. Xin hãy để cho riêng tôi giữ quan điểm của mình: Nếu hư cấu, sáng tạo mà không căn cứ vào sự thật ở cuộc đời trần thế này thì là bịa tạc, vu khống, là phi nhân văn!”

Tiểu thuyết “Nổi chìm trong dòng xoáy” có tiết tấu nhanh, ngồn ngộn hình ảnh, đối thoại sắc sảo, gần với ngôn ngữ điện ảnh. Tiểu thuyết “Sóng lừng”, Tiểu thuyết “Cõi mê” một lúc ba bốn cảnh khác nhau cùng đồng hiện, thủ pháp đó ông đã làm từ những năm 80 của thế kỷ trước. Ông nói “Tôi có đọc lý thuyết hậu hiện đại. Nhưng tôi không làm theo, khi ngồi trước trang giấy tôi không còn quan tâm đến lý thuyết, trường phái văn học… Chỉ mình tôi và trang giấy để cảm hứng ùa ra; cũng không quan tâm họ sẽ khen hay chê, lúc đó tôi chỉ là tôi. Lúc sáng tác, nhà văn đã chín hết cảm xúc rồi, mọi chi tiết, tình huống đã nhuần nhuyễn với nhân vật của mình, với vốn sống của mình… tất cả tràn ra đầu ngón tay gõ trên bàn phím. Tôi có thói quen khi viết xong, tạm quên nó đi một thời gian, như cuốn “Cõi mê”, tôi viết xong bèn bỏ đó đi làm việc khác. Sau ba tháng ngồi đọc và sửa lại. Bản thảo của tôi hầu như tôi không phải sửa nhiều. Thời của  “TốTâm” của  Hoàng Ngọc Phách, “Lều chõng”  của Ngô Tất Tố, “ Số đỏ” của Vũ Trọng Phụng,“Sống mòn” của Nam Cao…  không thấy các nhà văn đó luận bàn đến thi pháp, thậm chí chưa có thuật ngữ thi pháp, nhưng đọc họ vẫn lấp lánh những áng văn chương hay - đó là thi pháp”.

Đối với cánh nhà văn chúng tôi thì thi pháp chính là không có thi pháp.

Nhìn chung, các tác phẩm tiểu thuyết của Triệu Xuân có tính khái quát xã hội, thể hiện rõ trách nhiệm công dân. Ông lên án những thói hư tật xấu, những cán bộ có chức có quyền thoái hóa, biến chất, tham nhũng, kết bè cánh thành thế lực hắc ám phản lại nhân dân… Ông dũng cảm phê phán, lên án gay gắt cái xấu là vì tấm lòng luôn tha thiết đấu tranh cho xã hội công bằng, tốt đẹp hơn.

Trong các tác phẩm của ông luôn có tính dự báo. Tiểu thuyết “Sóng lừng”, cảnh báo guồng máy vận hành xã hội có những cán bộ cao cấp biến chất, trở thành Mafia. Tác phẩm này bị cơ quan chức năng ở thành phố Hồ Chí Minh cho rằng bôi xấu chế độ, đề nghị khởi tố. Ban Bí thư Trung ương Đảng đã thành lập Hội đồng Giám định Trung ương để thẩm định. Kết quả: “Tác phẩm không chống Đảng, tác giả là nhà văn có trách nhiệm công dân cao, dũng cảm chống tham nhũng, chống tiêu cực…”

Sự dũng cảm qua các dự báo của ông, thành sự thật qua việc khởi tố  hàng loạt vụ án mà mức độ tội phạm còn dữ dội hơn trong “Sóng lừng” nhiều lần, như vụ án Năm Cam… Những dự báo trong “Cõi mê”: “Trong guồng máy quản lý nhà nước, trong Đảng có một bộ phận, một số cán bộ đảng viên tha hóa ghê gớm, nhưng tinh vi, có vỏ bọc chắc chắn, chưa bị lộ” thì ngày nay qua chương trình “Đốt lò” của Tổng bí thư, Chủ tịch nước, ta đã thấy hàng loạt từ Ủy viên Bộ chính trị, đến các tướng lãnh… bị bắt, bị truy tố đã được “Cõi mê” cảnh tỉnh từ ba chục năm trước!

Có được tính dự báo tốt, yêu cầu nhà văn nhạy cảm với thời cuộc, nặng lòng với quê hương đất nước. Triệu Xuân nặng trĩu nỗi lòng mình trong các tác phẩm theo mạch hiện thực phê phán: “Những người mở đất”, “Giấy trắng”, “ Đâu là lời phán xét cuối cùng”, “Nổi chìm trong dòng xoáy”, “Trả giá”, “Bụi đời”, “Sóng lừng”, “Cõi mê”… Ngay trong tác phẩm đầu tay của Triệu Xuân đã đặt vấn đề  “Mục tiêu cao nhất  của chúng ta là con người”, đúng vậy, chúng ta xây đựng đất nước, xây dựng xã hội công bằng dân chủ văn minh cũng là vì mục đích nâng cao chất lượng cuộc sống con người. Trong “Giấy trắng” niềm tin ở mỗi con người  thông qua sản phẩm lao động là thước đo của họ chứ không phải là thành phần lý lịch. Chính sách cán bộ - như tiểu thuyết “Đâu là lời phán xét cuối cùng” phản ánh – dựa vào chủ nghĩa lý lịch chỉ dẫn đến sự nghèo hóa về nhân cách, tha hóa phẩm chất con người trong guồng máy vận hành xã hội!

Học thuật đi ra từ sự sáng tạo, trong cảm hứng. Do đó, theo cảm nhận của tôi thì Triệu Xuân là người luôn đề cao học thuật khi nói và nghĩ về các tác phẩm không phải của mình. Triệu Xuân luôn đọc kỹ, nâng niu, trân trọng những nhà viết tiểu thuyết trẻ hơn mình. Viết về cuốn tiểu thuyết “Hoang tâm” của Nguyễn Đình Tú, Triệu Xuân nhận định: “Viết văn xuôi Nguyễn Đình Tú học được thủ pháp đồng hiện; học được thủ pháp hiên thực huyền ảo, học được phương pháp phân tích nội tâm (anh vốn được đào tạo thành luật gia mà). Có điều, người học trò này quá thông minh, học nghề của người đi trước rồi giỏi hơn thầy! Gọi là cướp nghề cũng chẳng sai”.

Nhà văn Hoài Anh viết về tác phẩm đầu tay của Triệu Xuân - “Những người mở đất” đã lấp lánh tài năng của cây viết trẻ: “Báo hiệu với làng văn một nhà văn có nội lực lớn, một ngòi bút sắc sảo, giàu tâm huyết và có dũng khí phê phán…”. Tác phẩm hay nhất của Triệu Xuân, theo cá nhân tôi là tiểu thuyết “Cõi mê”. Đây là tác phẩm dày dặn, dạng tiểu thuyết gia đình. Trên thế giới có nhiều tác phẩm lẫy lừng viết về gia đình, mà điển hình là “Trăm năm cô đơn” của Marquez. “Cõi mê” của Triệu Xuân “Không đơn tuyến mà phức tuyến, những tuyến này đan xen với nhau hết sức chằng chịt, phức tạp, xung đột gay gắt, đầy kịch tính, tạo thành cấu trúc mở” (Hoài Anh). Tác phẩm Cõi mê đặt vấn đề muôn thủa cảnh tỉnh cho con người: Sống trên cõi đời này ngắn lắm, nếu con người cứ đắm chìm trong cõi mê, chạy theo ham muốn bản năng, rồi sẽ làm được gì cho quê hương, đất nước; để đến cuối đời mới ngộ ra thì quỹ thời gian đã cạn mất rồi. Đó chính là bi kịch của con người. Bởi thế ông muốn hướng con người rời bỏ cõi mê muội, trở về cõi thực, thực hiện khát vọng vươn lên làm người, với một xã hội con người đối với con người bằng lòng nhân ái.

Đọc hàng loạt tác phẩm của Triệu Xuân ta dễ dàng nhận ra ông rất trường vốn sống, với đủ mọi lĩnh vực, đặc biệt là lĩnh vực kinh tế và đời sống xã hội. Văn của ông trong sáng, giàu hình ảnh bởi ông có tài quan sát tinh tế, nên con chữ có sức gợi cảm lạ lùng. Nhiều đoạn gần với thơ. Bởi vậy tiểu thuyết của Triệu Xuân rất hấp dẫn, lôi cuốn bạn đọc. Ông có lượng độc giả rất đông đảo, đủ mọi tầng lớp. Báo chí, các nhà phê bình văn học viết về các tác phẩm của ông rất nhiều, đến mức trong lúc chống chọi với cơn bạo bệnh, ông tập hợp những bài viết đó in hẳn một tập “Triệu Xuân, nghĩa tình bạn hữu” dày đến 360 trang khổ 14,5 x 20,5 cm. (Nhà xuất bản Hội Nhà văn 2020). Sách của ông đều in với số lượng lớn, có những cuốn như “Nổi chìm trong dòng xoáy” in lần đầu 40.000 bản. Nhiều cuốn tái bản đến 14 lần, điều mà sinh thời người cha kính mến của ông mong mỏi đã trở thành sự thật.

Chúng tôi đến thăm, ông gượng vui vẻ lạc quan nhưng vẫn không dấu được nỗi đau trên ngực. Vợ ông, bà Lê Thị Hạnh, tuy tuổi đã ngoài sáu mươi, vẫn giữ được nét dịu hiền, chung thủy chăm chút cho chồng con. Thảo nào, mỗi lần đi xa về, từ ngoài cửa ông âu yếm gọi “Em ơi, anh về rồi!”. Đời người, có được người vợ như thế kể là may mắn lắm.

Hiện nay, dù đang chiến đấu với bênh tật hiểm nghèo, (khối u tăng sinh từ 35 mm lên 70 mm, vết di căn vào xương cột sống, vào cung sườn số 6) nhà văn Triệu Xuân vẫn làm việc. Ngoài  giờ viết, ông lại ngồi đọc, chăm chút cho trang website của mình luôn có tác phẩm mới, bài mới, nhận định mới.

Tiễn chúng tôi ra cửa, bà Lê Thị Hạnh rưng rưng nước mắt thì thầm mách chúng tôi: Nhiều lần Hạnh thấy chồng mình làm việc quá khuya lúc các khối u di căn đang từ trong cơ thể tạo nên sự đau đớn… Hạnh chỉ biết nhắc chồng: “Anh ơi cứ ngồi suốt ở đó, sức khỏe đang kiệt dần, làm sao chịu thấu?”. Chồng Hạnh ngẩng lên, hồn nhiên: “Em thông cảm cho đam mê của anh. Anh nghĩ, phút lâm chung của anh là lúc anh ở trước bàn phím, thanh thản ra đi”…

Tôi như nghe thấy các khối u trong người nhà văn Triệu Xuân bảo nhau: Vật chủ của chúng ta không biết đau, không biết sợ chúng ta. Ông ấy lấy đâu ra dũng cảm và sức mạnh kỳ lạ như thế!

Nếu các khối u biết nghe thì tôi sẽ nói rằng: Sức mạnh vật chủ của các ngươi là tình yêu con người, quê hương đất nước và lòng tin vào Dân chủ, sự công bằng, minh bạch rồi sẽ ngự trị thế gian này. Các tế bào di căn không thể khuất phục được những con người tràn đầy nhiệt huyết.

Thành phố Hồ Chí Minh, mùa thu 2020.

NT.

Bài in báo Văn nghệ Kỷ niệm Quốc khánh mồng 2 tháng Chín: số 35+36, ra ngày 29-08-2020, trang 45.