Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu là truyện ngắn nổi tiếng vào những năm 80 của thế kỷ trước, được đưa vào sách giáo khoa môn Ngữ văn lớp 12 từ năm học 2008-2009.
Bây giờ đọc lại, tôi vẫn thích truyện ngắn này, cái thích có vơi đi đôi  phần, tuy vậy nó vẫn còn lôi cuốn, bởi văn của Nguyễn Minh Châu hay, dù ông có dài dòng vẫn thích đọc. Tác giả xây dựng cốt truyện hấp dẫn, luôn có tình huống bất ngờ, với hệ thống nhân vật phong phú, đa diện, sống động, bộc lộ rõ tính cách nhân vật. Đặc biệt tác giả thể hiện quan niệm nghệ thuật qua hình tượng chiếc thuyền ngoài xa vừa ẩn dụ vừa nêu vấn đề khá sâu sắc, đa tầng đa nghĩa.
Đức Phật đã từng nói “Cái vừa sinh ra đã trở thành quá khứ”, huống gì truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa  đã xuất bản cách đây mấy chục năm, nó trở thành quá khứ là điều dễ hiểu. Bởi vậy, bây giờ ta dễ nhận thấy nó có một số hạn chế như sau:
Bố cục truyện ngắn, được kể lại từ đầu chí cuối theo trình tự thời gian, vì thế không có gì mới lạ. Tốc độ văn hơi bị chậm . Ngày nay ta nhận thấy nhạc tiền chiến có tiết tấu rất chậm, đến thời nhạc đỏ, có nhanh hơn, nhưng không thể so với nhạc trẻ bây giờ. Văn không đòi hỏi gắt gao như âm nhạc, nhưng nhịp sống đang diễn ra cuồn cuộn, yêu cầu văn chương cũng phải tăng tốc chăng? Phần mở đầu của truyện kể về anh chàng trưởng phòng là thừa, phần kết thúc gần như lặp lại  những gì đã kể ở giữa truyện. Có lẽ vì thế các nhà biên soạn đã tóm tắt phần đầu truyện cho ngắn bớt rồi mới đưa vào sách giáo khoa? Ngoài ra, còn một số tình tiết  chưa thuyết phục  như chuyện người chồng đánh vợ. Ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng, chỉ để giải tỏa ức chế vì cảnh đông con và sự nghèo khổ triền miên của cuộc đời mình. Vô lý vì đông con là bởi tại ông ta ham hố, nghèo khổ cũng bởi ông ta kém tài, sao lại mang vợ ra đánh hết ngày này sang tháng nọ? Chỉ có thể là mâu thuẩn gay gắt lắm (Mà tác giả chưa tìm ra nguyên nhân) mới có thể xảy ra tình cảnh người chồng trút những trận đòn tàn nhẫn lên người vợ vốn chung thủy, ngoan hiền, nhẫn nhục, đảm đang, thương yêu con cái vô bờ… Toàn những đức tính mà người chồng đáng lẽ phải nâng niu, quý trọng. Thường chồng đánh vợ xảy ra vào lúc nóng giận, bộc phát bất ngờ, không ai đánh vợ chờ đến lúc lên bờ mới đánh. Bởi vô lý chỗ này nên  tác giả phải cài cắm: Sau này con cái lớn lên, tôi mới xin được lão… đưa tôi lên bờ mà đánh (Lời kể của người vợ). Và có như thế, người kể xưng tôi trong truyện mới được chứng kiến cảnh ông chồng vũ phu. Bàn tay sắp xếp của tác giả ở chỗ này thành ra khiên cưỡng.
Nhưng tôi sẽ phạm vào Quy luật lo gic hình thức nếu xét đối tượng của quá khứ vào thời hiện tại .Mọi đối tượng luôn luôn biến động và biến đổi theo thời gian. Hồi đó viết được Chiếc thuyền ngoài xa mà tư tưởng vấn đề còn thời sự cho ngày hôm nay âu cũng sâu sắc lắm rồi.
Nguyễn Trường
Bài đã đăng trên “ Đọc & viết” số 1- NXB Hội Nhà văn.