Một bạn trẻ chen chân mua sách của GS Bảo Châu sau đó đành bỏ vì 'đọc không vô'. Bạn khác háo hức rinh bằng được 'Lolita' về để rồi ngậm ngùi: 'Không hiểu'. Hai cuốn sách này thuộc loại best-seller, nhưng thực chất số người tiếp nhận được chúng không nhiều.

Hội thảo "Sách và chấn hưng giáo dục" do dự án Sách Hay và nhiều đơn vị phối hợp thực hiện, diễn ra ngày 6/5/2012 tại TP HCM thu hút hàng trăm người tham dự, gồm những bậc tri thức, các nhà văn, nhà khoa học, nhà giáo... và nhiều người trẻ. Tại buổi gặp gỡ, nhiều bậc đàn anh, cha chú thay vì lên tiếng, đã nhường lời cho người trẻ nêu ý kiến.

Những lời phát biểu từ các sinh viên đại học còn ngượng ngùng, lúng túng và dông dài, nhưng tựu trung là lời nói thật về việc đọc sách của họ hiện nay.

Nhiều bạn trẻ tham dự hội thảo "Sách và chấn hưng giáo dục" thẳng thắn bày tỏ ý kiến về việc đọc sách. Các bậc trí giả đầu tóc bạc phơ chăm chú lắng nghe.

Trinh, một sinh viên khoa du lịch, Đại học Văn Hiến TP HCM, khiến không ít người bất ngờ khi cho biết: "Từ hồi tiểu học đến hết phổ thông, em chưa bao giờ có quan niệm nên đọc thêm sách nào ngoài sách giáo khoa. Em đọc và học sách giáo khoa chỉ để lấy điểm tại nhà trường. Từ nhỏ em đã không thích đọc sách rồi, chỉ đọc truyện tranh. May mắn là khi vào giảng đường đại học em mới nhận ra được một thực tế là: sách hay lắm. Nhưng giờ nhận ra được thì lại không có thói quen đọc, nên đọc sách rất lâu, thấy rất khó để đọc. Em cũng không biết bây giờ có bao nhiêu bạn sinh viên thấy sách là hay nữa?".

Phi Vũ, sinh viên Đại học Y dược TP HCM, lại trăn trở về chuyện đọc sách để làm gì. "Tôi thấy hiện nay có rất nhiều sách hay nhưng đọc sách để làm gì? Đọc cho vui, đọc để... chém gió với bạn bè hay đọc để tiếp nhận tri thức, để thay đổi?", anh nói.

Một sinh viên Đại học Kinh tế TP HCM nói, nhìn lại 12 năm phổ thông, bạn thấy các sách về Toán, Lý, Hóa, Sinh, Sử, Địa, hay các sách chuyên ngành kỹ thuật trong nhà trường chỉ đủ cung cấp kiến thức mà "học để thi thôi, xong rồi quên ngay". Bạn trẻ này băn khoăn làm thế nào để những kiến thức trong thời gian ngồi ở ghế nhà trường ứng dụng được thật sự vào cuộc sống, vào nghề nghiệp của mỗi người.

Ngoài chuyện phàn nàn giá sách cao, sách các thể loại chưa hấp dẫn, phát biểu của nhiều người trẻ tại hội thảo cho thấy một điều chung: Họ chưa có tình yêu đọc sách. Họ hoang mang với việc đọc sách gì, như thế nào. Thậm chí, có người còn không biết, đọc sách mang lại "lợi lộc gì?".

Người trẻ Việt Nam hiện nay chưa được trang bị thói quen, kỹ năng đọc sách.

Từ những ý kiến này, nhìn lại những hoạt động cổ vũ sôi nổi cho nền văn hóa đọc trong nước hiện nay, sẽ thấy tồn tại nghịch lý.

Hội sách TP HCM vừa qua đón tiếp hàng chục nghìn người, Ngày hội Sách và Văn hóa đọc 2012 mở rộng quy mô, tưng bừng ở Hà Nội. Vẫn có những cuốn sách best-seller được độc giả rộn ràng đi mua như: Ai và Ky ở xứ sở của những con số tàng hình, Lolita, hay các sách của Nguyễn Nhật Ánh...

Không chỉ vậy, những cuộc bình chọn sách hay, sách yêu thích luôn được chú trọng tổ chức. Gần đây, Fahasa công bố giải "Sách được bạn đọc yêu thích bình chọn lần một" và hứa hẹn những lần tổ chức tiếp theo ở các năm sau. Thành đoàn TP HCM cũng có giải thưởng "Sách Việt tôi yêu"... Đó chỉ là một vài trong số rất nhiều hoạt động diễn ra hiện nay trên cả nước để khuyến khích, cổ vũ, kêu gọi xây dựng một nền văn hóa đọc.

Nhìn vào các hoạt động này, khó để nói rằng người VN đang quay lưng với việc đọc sách. Nhưng việc hàng dài người xếp hàng chờ mua một quyển sách của giáo sư Ngô Bảo Châu nói lên được điều gì về sự đọc?

Một bạn trẻ thú nhận, sau khi chen chân mướt mồ hôi để mua được cuốn sách mà mọi người đang kháo nhau "hay lắm!", hí hửng về nhà thưởng thức ngay rốt cuộc đành bỏ nửa chừng vì "toàn con số, khó xơi quá!".

Một nhóm khác háo hức đi tìm mua cho bằng được cuốn Lolita vừa xuất bản vì nghe nói "cuốn này dữ dội lắm!". "Về nhà tôi lật được mươi trang đã tuyên bố xin đầu hàng vì không thể nào hiểu nổi. Anh bạn tôi cố gắng đọc được hơn 100 trang cũng buông sách vì rối rắm quá", bạn Thanh Huyền, một nhân viên văn phòng 27 tuổi, cho biết.

Nhìn vào bảng danh sách công bố giải "Sách được bạn đọc yêu thích bình chọn lần một" của Fahasa, một người trong giới xuất bản lắc đầu chán nản, bởi quanh đi quẩn lại độc giả chỉ bình bầu cho vài tác giả, vài cuốn sách quen.

Giải thưởng "Sách Việt tôi yêu" của Thành đoàn cũng không ngoại lệ. Top 10 cuốn sách do các bạn trẻ bình chọn vẫn chỉ là tác phẩm của Nam Cao, Tô Hoài, Nguyễn Nhật Ánh, Nguyễn Quang Sáng... "Đó là những tác phẩm giá trị. Nhưng bao nhiêu năm trôi qua mà giới trẻ Việt vẫn chỉ đọc như thế thì là vấn đề đáng nói. Nếu xem đọc sách là để "chấn hưng giáo dục" thì sự đọc ấy phải được nâng tầm, phải chuyển động, vận động theo dòng chảy về phía trước của tri thức", một đại diện NXB chia sẻ.

Trong nước hiện nay có rất nhiều phong trào kêu gọi xây dựng văn hóa đọc. Nhưng nếu không giải quyết vấn đề từ cội rễ: xây dựng thói quen, kỹ năng và tình yêu đọc sách cho mỗi con người từ khi họ còn thơ bé, thì các hoạt động đó vẫn mãi là bề nổi.

Tại hội thảo "Sách và chấn hưng giáo dục", GS-TS Chu Hảo nhắc đến 3 yếu tố cấu thành cái gọi là "văn hóa đọc sách": thói quen đọc, phương pháp chọn sách, kỹ năng đọc. Ông cho rằng, cả 3 điều này chỉ có thể hình thành khi một con người được huấn luyện từ khi còn nhỏ.

Ở các nước tiên tiến, từ cấp một, các em đã được hướng dẫn để lựa chọn sách hoặc đọc những cuốn sách do thầy cô hướng dẫn, thảo luận. Từ đó hình thành nên những thói quen như phương pháp học tập nhóm, làm việc theo nhóm từ tiểu học, trung học phổ thông đến đại học.

"Tiếc rằng nền giáo dục của chúng ta từ mấy chục năm nay rồi cũng không bao giờ coi trọng điều này. Chúng tôi nghĩ có một cái hại lớn là ngay cả thế hệ ông bà, cha mẹ của các em bây giờ cũng không được dạy điều đó nên không có khả năng hỗ trợ cho nhà trường để giúp các em ngay từ nhỏ", giáo sư Chu Hảo nói.

Nếu xem những hoạt động phong trào cổ vũ tinh thần đọc sách hiện nay là những "phép thử" đo lường văn hóa đọc Việt Nam, thì có lẽ, những phép thử ấy mới đo được bề nổi.

"Mua nhiều, đọc nhiều sách dễ tạo ra sự ngộ nhận, bởi văn hóa đọc không chỉ là như thế. Đọc quá nhiều cũng tệ như đọc quá ít. Sẽ rất dở khi độc giả đến với sách không mục đích, không có khả năng tự định hướng, phân tích... và họ sẽ dễ bị chùn chân", anh Minh Đức, người từng công tác ở Phương Nam Book, nói.

Thoại Hà

Tiểu thuyết của Ngô Bảo Châu bán chạy nhất Hội sách

Hội sách TP HCM thu 30 tỷ đồng sau một tuần với gần 5 triệu bản sách. Trong đó, ấn phẩm mới của Giáo sư Châu là best-seller. Cạnh tín hiệu vui, nhiều người cũng mong có một sự kiện văn hóa đọc chỉn chu hơn.

Sau 7 ngày hoạt động sôi nổi, sự kiện này đạt doanh thu 30 tỷ đồng, tăng 50% so với năm 2010. Tổng số sách được bán ra là 4,8 triệu bản, tăng 20%. Hơn 850.000 lượt độc giả đến với hội sách, so với năm 2010 có 700.000 lượt người.

Trong một tuần, nhiều hoạt động giao lưu, ký tặng đã đưa sách, tác giả đến gần với bạn đọc. Tại gian hàng của công ty sách Nhã Nam, mỗi ngày có hàng trăm lượt người chen chúc để có được ấn phẩm mới nhất của Giáo sư Ngô Bảo Châu, cuốn Ai và Ky ở xứ sở của những con số tàng hình. Hoặc họ kiên nhẫn chờ đợi để được anh Joe Ruelle, thường được gọi là "Dâu Tây", ký tặng cuốn Ngược chiều vun vút. Được người mua ủng hộ, Nhã Nam thành công về doanh thu khi thu được 1,2 tỷ đồng trong 7 ngày.

Trong khi đó, các đơn vị khác cũng đạt con số ấn tượng: công ty phát hành sách TP HCM (Fahasa) thu 10 tỷ đồng. Công ty sách Phương Nam thu 1,4 tỷ đồng. NXB Trẻ được 1,3 tỷ đồng (tại gian hàng của đơn vị này, có người đã bỏ hơn 10 triệu đồng mua sách trong một ngày), Trí Việt - First News gần 1 tỷ đồng. Tiki.vn, một công ty sách trực tuyến còn mới trên thị trường và ăn mừng "sinh nhật" 2 tuổi tại hội sách cũng thu về 700 triệu đồng. Chỉ bằng việc bán sách và văn phòng phẩm, văn hóa phẩm, những con số thống kê trên được giới xuất bản nhận định là tín hiệu vui, cho thấy văn hóa đọc còn chỗ đứng.

Có một thực tế là Sài Gòn không thiếu sách. Cách địa điểm sự kiện này diễn ra vài bước chân, trên chiếu sách vỉa hè, người ta có thể dừng chân để nhanh chóng có ngay một cuốn sách mới toanh, giá giảm. Đó là chưa kể đến hằng hà sa số nhà sách lớn, nhỏ khắp nơi trong thành phố, sẵn sàng cung cấp các ấn bản mới nhất trong và ngoài nước. Thậm chí, chỉ ngồi nhà đăng ký qua mạng trực tuyến đã có một cuốn sách được trao tận tay.

Nhưng qua 7 lần tổ chức, định kỳ 2 năm một lần, độc giả mọi độ tuổi tại TP HCM và các khu vực lân cận đã hình thành thói quen: đi Hội sách. Giữa một đô thị có nhịp sống bận rộn, giải trí nghe, nhìn chiếm ưu thế cao như TP HCM, nhiều người dân dành thời gian ghé qua hội sách suốt một tuần lễ, cực nhọc kiếm được chỗ đỗ xe, chen chúc giữa dòng người trong không khí nóng bức, để được đắm mình trong thế giới của con chữ, để mướt mồ hôi lục tìm ấn phẩm yêu thích giữa ngồn ngộn hàng triệu bản sách, để được chen chân, xếp hàng xin chữ ký hay chụp ảnh, bắt tay với một tác giả mình ái mộ.

Tuy vậy, khi tạm bỏ qua con số doanh thu, bỏ qua cảnh người dân TP HCM ùn ùn đổ về hội sách, nhiều người vẫn chạnh lòng khi sự kiện được xem là ngày hội văn hóa này vẫn còn mang đậm tính "chợ". Và nếu được gọi là Hội chợ sách TP HCM thì có phần chính xác hơn.

Cách mà Hội sách TP HCM diễn ra hiện nay khiến sự kiện này vui, đông mà chưa mang vẻ sang, chỉn chu, nhộn nhịp bề nổi mà chưa có bề sâu.

Qua 7 lần tổ chức, 14 năm diễn ra, cách bố trí trưng bày gian hàng hội sách vẫn không nhiều khác biệt, vẫn như những mảnh "chợ sách nhỏ" ghép lại thành một "khu chợ sách lớn".

Anh Nguyễn Minh Đức, một độc giả và cũng là người trong giới làm sách, chia sẻ, anh có vài dịp đi dự các hội sách ở Đức, ở Manila (Phillippines) hay ở Kuala Lumpur (Malaysia) và thấy buồn khi 14 năm qua, sự kiện cùng tên gọi ở TP HCM chưa nhiều cải tiến.

"Đi hội sách ở nước bạn như ở Manila hay Kuala Lumpur, dù quy mô tổ chức của họ có nhỏ hơn, khi vào khu vực trưng bày sách, độc giả có cảm giác như đi vào nhà sách cực kỳ lớn, mở rộng... một thế giới thật sự chỉ có ta với sách, không có loa đài náo nhiệt inh ỏi nhức tai như ở ngày hội của ta", anh Đức nói.

Còn hội sách tầm cỡ quốc tế như Frankfurt (Đức) thì không chỉ là nơi để bán sách. Những ngày đầu của sự kiện này chỉ dành riêng cho giới chuyên môn, NXB để họ có dịp tìm hiểu nhau, mua bán, trao đổi tác quyền. Đến vài ngày cuối, hội sách mới mở cửa cho công chúng. Cũng là bán sách, nhưng cách thức trưng bày các gian hàng luôn ở thế "thượng tôn sách vở" hơn, khu nào ra khu đấy, gọn gàng và đẹp, đặc trưng.

Trước khi Hội sách TP HCM lần bảy diễn ra, nhiều cuộc giao lưu, tọa đàm trong khuôn khổ sự kiện đã bị ban tổ chức hủy, như: Giao lưu với nhà nghiên cứu Bùi Văn Nam Sơn nhân dịp tái bản dịch phẩm Hiện tượng học tinh thần của G.W.F. Hegel, do công ty sách Thời đại tổ chức, chương trình Sách và chấn hưng giáo dục của dự án Sách Hay tổ chức... Ban đầu có độc giả tiếc, nhưng về sau, có người bảo là may. Bởi nếu được diễn ra, những cuộc gặp mang tính học thuật như thế này có lẽ sẽ lạc lõng khi diễn ra tại các nhà hội thảo quá sơ sài, không cách âm, micro lúc hỏng lúc rè, lạc lõng giữa bốn bề âm thanh của các gian hàng đang đua nhau mở nhạc xập xình, tiếng loa thường trực của ban tổ chức réo vang việc tìm trẻ lạc, tìm tư trang người đi hội bị rơi mất..

Một đại diện NXB nhận xét, Hội sách TP HCM có thể là ngày hội của người đọc chứ còn ngày hội của giới làm sách thì chưa, bởi nó hoàn toàn thiếu những buổi gặp gỡ, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau giữa giới xuất bản, thiếu những tạo đàm, giao lưu mang tính học thuật, chiều sâu...

Trước bối cảnh, một thời gian dài thị trường sách trong nước èo uột, sách giả, sách lậu tràn lan, thì Hội sách TP HCM vẫn là dịp đáng trân trọng để kích thích sức mua và sự quan tâm của công chúng. Đây vẫn là sự kiện được giới làm sách mong đợi .

Có đại diện công ty sách còn hy vọng, sự kiện này được tổ chức mỗi năm một lần thay vì hai năm. Bởi, suy nghĩ lạc quan một chút, có là "chợ", mua may bán đắt vẫn tốt hơn là không khí bán sách èo uột.

Nhưng sẽ là gì nếu ngoài những con số ấn tượng từ doanh thu, từ lượt người đến tham quan, hội sách không cải tiến trong khâu tổ chức, để màu sắc đặc trưng của cái gọi là "sự kiện văn hóa đọc" nhạt màu theo năm tháng.

Ở những mùa hội sách trước, có một vị giám đốc NXB, thành viên ban tổ chức, chia sẻ với VnExpress.net về ước mơ nâng Hội sách của TP HCM lên tầm quốc tế và khu vực. Nhưng với những gì mà sự kiện này đã diễn ra trong 14 năm qua, có thể nói, đường đến ước mơ hãy còn xa.

Những sách bán chạy nhất tại hội sách:

1. Ai và ky ở xứ sở những con số tàng hình. Số lượng: 10.000 cuốn. Tác giả: Ngô Bảo Châu - Nguyễn Phương Văn. Nhà Xuất Bản: Thế Giới.

2. Cung đường vàng nắng. Số lượng: 7.000 cuốn. Tác giả: Dương Thụy. NXB: Trẻ.

3. Tôi tài giỏi bạn cũng thế. Số lượng: 5.000 cuốn. Tác giả: Adam Khoo. NXB: Phụ Nữ

4. Hồi ký Tâm "Sida". Số lượng: 5.000 cuốn. Tác giả: Trương Thị Hồng Tâm.

NXB Trẻ và công ty Sáng Tạo Trí Việt.

5. Đắc nhân tâm. Số lượng: 4.000 cuốn. NXB Trẻ.

6. Ngược chiều vun vút. Số lượng: 3.500 cuốn. Tác giả: Joe Ruelle. NXB: Hội Nhà Văn.

7. Lolita. Số lượng: 2.500 cuốn. Tác giả: Vladimir Nabokov - Dương Tường dịch. NXB Hội Nhà Văn.

8. Lá nằm trong lá. Số lượng: 2.500 cuốn. Tác giả: Nguyễn Nhật Ánh. NXB Trẻ

9. Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ. Số lượng: 2.300 cuốn. Tác giả: Nguyễn Nhật Ánh. NXB Trẻ

10. Những thiên thần trên đường phố. Số lượng: 2.000 cuốn. NXB Thành phố

Thoại Hà

http://vnexpress.net