Nhìn lại thế kỷ vừa qua, lịch sử của các giải thưởng Nobel gắn liền với nhiều giai thoại, từ việc có nhiều nhân vật được trao giải nhưng lại khước từ, cho đến sự kiện cả gia đình lần lượt được tặng thưởng.

Từ khi ra đời vào năm 1901 đến nay, giải Nobel Văn học đã 26 lần về tay các tác giả viết bằng ngôn ngữ của Shakespeare. Tiếng mẹ đẻ của Goethe hay của Voltaire 13 lần được vinh danh, trong lúc tác phẩm viết bằng ngôn ngữ của Cervantes thì 10 lần có tên trong bảng vàng.

Ý và Thụy Điển đã sáu lần được trao tặng giải Nobel Văn học. Nền văn học Nga cũng đã thu hút ban giám khảo đến năm lần. Bốn tác giả Ba Lan từng hân hạnh đến Stockholm vào ngày 10/12, đúng ngày giỗ của Alfred Nobel. Nền văn học châu Á đã ba lần được thăng hoa nhờ hai nhà văn Nhật Bản,Yasunari Kawabata (1968) và Kenzaburo Oe (1994) ; lần thứ ba là với văn sĩ người Trung Quốc Cao Hành Kiện (2000.

Trong số những nhân vật vì lý do này hay lý do khác đã từ chối nhận giải Nobel, lịch sử Viện Hàn lâm Thụy Điển đến nay lưu lại tên tuổi của ông Lê Đức Thọ. Vào năm 1973, cùng với người Mỹ Henry Kissinger, ông được trao tặng giải Nobel Hòa bình. Thế nhưng, người Việt Nam duy nhất được vinh dự này đã từ chối nhận giải.

Hai trong số những vĩ nhân khác của nền văn học thế giới cũng đã không đáp lại lời mời của Viện Hàn lâm Thụy Điển đó là Jean Paul Sartre và Boris Pasternak. Khác biệt giữa hai nhà văn lớn này là Sartre có quyền tự chọn lấy con đường của ông, còn tác giả của "Bác Sĩ Jivago" thì không có được may mắn đó.

Nếu có những tiêu chuẩn mà ban giám khảo của viện Hàn Lâm Thụy Điển không quan tâm, đó phải là tuổi tác và giới tính của các nhân vật được đề cử : Về tuổi tác, thì vị cao niên nhất được vinh danh là nhà kinh tế học người Mỹ Leonid Hurwics (2007). Ông nhận được bằng khen khi tuổi đã ngoài 90 và ông đã qua đời vào tháng sau khi được nhà vua Thụy Điển tiếp tại Stockholm. Thế còn nhân tài trẻ tuổi nhất trong lịch sử Nobel đến nay vẫn là nhà vật lý người Anh, Lawrence Bragg : mới 25 tuổi ông đã lừng danh khi được chia sẻ vinh quang cùng với người cha là William.

Còn nhìn dưới góc độ giới tính, trong hơn một thế kỷ qua, mới có chỉ 40 phụ nữ được ban giám khảo trao tặng giải thưởng cao quý nhất. Và mãi đến năm ngoái, thì bà Ostrom mới là phụ nữ đầu tiên mở được cánh cửa để bước vào câu lạc bộ Nobel Kinh tế.

Cuối cùng đến nay nước Pháp vẫn tự hào về gia đình Pierre và Marie Curie : năm 1903, hai ông bà cùng được trao giải Nobel Vật lý. Chưa đầy 10 năm sau đó bà Marie Curie lại chiếm luôn bảng vàng trong ngành hóa học và trở thành phụ nữ đầu tiên, hai lần trong cuộc đời chinh phục được viện Hàn Lâm Thụy Điển.

Qua năm 1935, cô con gái của Pierre và Marie là Irène lại cùng với chồng là Frédéric Joliot lại theo gót Marie Curie nhận giải thưởng Hóa học. Năm 1965, em rể bà Irène Joliot Curie, Henry Richardson Labouisse, với tư cách là người đứng đầu tổ chức bảo vệ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc, UNICEF lại đến Thụy Điển để nhận giải Nobel Hòa bình.

Thanh Hà

rfi